آب لوله کشی هر ساختمان مسیر طولانی و سختی را طی می‌کند تا به شما برسد. افرادی که در این زمینه فعالیت و تخصص دارند، به خوبی می‌دانند که راه‌اندازی یک جریان پرفشار، تمیز و پاکیزه از شیرآلات بهداشتی به راحتی اتفاق نمی‌افتد؛ این جریان نتیجه همدستی تعداد زیادی از انواع اتصالات است. یک مهندس لوله کشی برای رقم زدن همچین اتفاقی از انواعی از اتصالات و لوله‌ها استفاده می‌کند تا در آخر با یک دنیای پیچ‌درپیچ آب تمیز و پاکیزه‌ای برای خانه‌ها تأمین کند. به همین دلیل آشنایی با انواع اتصالات لوله کشی برای کسانی که حتی کوچکترین فعالیتی در این زمینه دارند، ضروری است. از این رو در ادامه این مطلب به معرفی و بررسی ویژگی‌های انواع اتصالات لوله کشی خواهیم پرداخت.
اتصالات لوله کشی چیست؟
اتصالات لوله کشی متشکل از انواعی از رابط‌ها، لوازم و تجهیزاتی هستند که از کوچک به بزرگ در کنار یکدیگر ردیف می‌شوند و با رقم زدن یک راه عظیم مسیر لازم را برای عبور آب فراهم می‌کنند. این اتصالات انواعی از قطعات جزئی، مهم، کوچک و یا بزرگ را شامل می‌شوند که از لحاظ کاربرد، جنس، نوع، اندازه و شکل نسبت به یکدیگر تفاوت پیدا می‌کنند.
مهندسین تأسیسات و لوله کشی با آشنایی با کلیه این انواع و در نظر گرفتن نیاز پروژه از جمله فشار مورد نظر، قطعات لازم را تأمین کرده و لوله کشی تخصصی و دقیقی را اجرا می‌کنند. هر یک از قطعات کاربرد جداگانه‌ای در تغییر اندازه، تغییر جهت، متصل کردن قطعات و یا تنظیم کردن مسیر آن‌ها کاربرد دارد. این انواع اتصالات لوله کشی و کاربردهای هر یک را در ادامه ذکر می‌کنیم.
انواع اتصالات لوله کشی ساختمان
انواع اتصالات لوله کشی از لحاظ ساختار و کاربرد با یکدیگر تفاوت دارند. به عبارتی دیگر انواع اتصالات لوله کشی از لحاظ کارایی، کاربرد، نحوه نصب و جایگاه خود مدل‌های فراوانی را در برگرفته که اصلی‌ترین و مهمترین آن‌ها به این ترتیب هستند:
لوله زانویی
لوله زانویی یا به انگلیسی Elbow یکی از پرکاربردترین اتصالات یا قطعات در لوله کشی است. در اغلب موارد کاربرد این قطعه تغییر جهت لوله کشی آب است. از این رو قطعه بسیار مهمی برای تکمیل کردن یک لوله کشی عالی ساختمانی به حساب می‌آید. البته از آنجایی که نقشه‌ها و مسیرها نسبت به یکدیگر تفاوت فراوانی دارند و از این رو به لوله‌های گوناگونی برای تکمیل کردن پروژه نیاز است، لوله‌های زانویی هم در مدل‌های گوناگونی طراحی و عرضه شده‌اند. از لحاظ جنس در انواع فولاد، مس، چدن و یا پلاستیک هستند. همچنین رایج‌ترین نمونه‌های لوله زانویی در این زوایا و مدل‌ها خلاصه می‌شود:
- زانویی ۹۰ درجه: این زانویی بسیار کاربرد دارد و قابلیت تغییر جهت مسیر را به صورت ۹۰ درجه فراهم می‌کند.
- زانویی ۴۵ درجه: این زانویی هم بسیار کاربردی است و در مواقعی که به تغییر جهت کمتر و ۴۵ درجه‌ای نیاز است، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- زانویی ۱۸۰ درجه: این مورد با عنوان زانویی برگشتی هم شناخته می‌شود چراکه امکان تغییر جهت مسیر کامل و ۱۸۰ را فراهم می‌کند. البته کاربرد آن نسبت به سایر موارد خاص‌تر است و برای مثال برای کویل‌های گرمایشی استفاده می‌شود.
- زانویی کاهنده: این نمونه هم برای تغییر جهت و هم برای تغییر اندازه و کوچکتر کردن اندازه لوله استفاده می‌شود. استفاده از آن می‌تواند باعث کمتر شدن نیاز به جوشکاری در فرآیند اتصال و راه‌اندازی سیستم لوله کشی شود.
- زانویی شعاع کوتاه: این نوع زانویی دارای افت فشار زیادی است و استفاده محدودی دارد.
- زانویی شعاع بلند: این مدل در مقایسه با شعاع کوتاه افت فشار کمتری دارد و از این رو استفاده از آن بیشتر است.
اتصالات مغزی
اتصالات مغزی می‌تواند برای اتصال کردن دو قطعه در سیستم لوله کشی یا برای اتصال کردن دو لوله مورد استفاده قرار گیرد. همچنین این قطعات برای تغییر اندازه قطرهای لوله‌ها هم کاربرد دارند. این مورد از انواع اتصالات لوله کشی در اغلب موارد در دو نوع روپیچ توپیچ و روپیچ معمولی عرضه می‌شود. دیگر انواع آن از لحاظ اندازه و سایز تقسیم‌بندی می‌شوند که چنین مواردی را در برمی‌گیرند:
- مغزی کوتاه
- مغزی بلند
- مغزی یک‌طرفه
- مغزی دوطرفه
مهره ماسوره
مهره ماسوره دارای طراحی پیچیده و خاصی است. این طراحی باعث می‌شود که به صورت یک پل دو قطعه را به یکدیگر متصل کند. به عبارتی دیگر از این قطعه استفاده می‌شود تا دو لوله را به یکدیگر وصل کند و به چرخاندن و جداسازی این لوله‌ها نیازی نباشد. به طور معمول مهره ماسوره خود از سه قسمت تشکیل شده که شامل مهره، یک مادگی و یک نری یا به عبارتی یک مهره، یک پایه و یک رینگ است. قسمت‌های نری و مادگی ماسوره به دو لوله مورد نظر متصل شده و به این شکل یک اتصال پل مانند را رقم می‌زنند.
رابط یا آداپتور
همان‌طور که می‌توانید از نام آن حدس بزنید، رابط‌ها وسیله یا قطعه دیگری برای اتصال کردن دو لوله به یکدیگر هستند. اما تفاوت این نوع قطعه از اتصالات با سایر قطعات در چیست؟ به طور معمول رابط یا آداپتور در جاهایی کاربرد دارد که هر دو لوله یک اندازه و یکسان باشند. به این ترتیب آن‌ها را به یکدیگر متصل می‌کند و حتی برای بیشتر کردن طول آن‌ها هم کاربرد دارد.
در نتیجه رابط‌ها و آداپتورها مدل‌های فراوانی را شامل می‌شوند. بعضی از این مدل‌ها حتی به طور مخصوص برای اتصال دو لوله با دو جنس مختلف طراحی و عرضه شده‌اند. چنین قطعات کاربردی و خاصی رقم زدن یک سیستم لوله کشی عظیم و دقیق را امکان‌پذیر می‌کنند.
کوپلینگ
این قطعه هم نوعی آداپتور برای اتصال لوله‌ها است. این نوع آداپتور با نام کوپلینگ رواج داشته و در مدل ترمزدار و لغزنده مورد استفاده قرار می‌گیرد. طراحی کوپلینگ ترمزدار به شکلی است که باعث جلوگیری از ورود لوله‌ها از دو سمت شده و به عبارتی از اتصال نامطمئن و نامناسب جلوگیری می‌کند. در حالی که کوپلینگ لغزنده از ورود لوله‌ها جلوگیری نمی‌کند و کاربری متفاوت‌تری هم دارد. در اغلب موارد با این نوع تنظیم میزان ورود لوله برعهده مهندس لوله کشی بوده و کاربرد این قطعه هم برای تعمیر لوله‌های شکسته، دارای نشت یا ترک‌خورده است.
فلنج
فلنج‌ها هم مانند قطعات دیگر برای اتصال لوله‌ها به سایر قطعات کاربرد دارند. با این تفاوت که مدل‌ها و انواع گوناگونی را شامل شده که در میان آن‌ها اتصال لوله به مهره‌ها، اتصال لوله به سیفون و غیره وجود دارند. فلنج‌ها که در اغلب موارد به شکل صفحه‌ای و تخت هستند، حتی بر اساس فشار و دما هم در مدل‌های گوناگونی طراحی شده‌اند.
برای مثال مدلی که با نام فلنج گردنی شناخته می‌شود، در اتصالات در مسیرهایی که فشار بالایی وجود دارد، بیشترین کاربرد را دارد. انواع دیگری از فلنج هم در اجناس مختلف فلز ضدزنگ، چدن و فولاد به اشکال مختلفی عرضه شده‌اند. در مجموع این قطعات از مقاومت و استحکام بالایی برخوردار هستند که اغلب توانایی تحمل فشارها و دماهای بالا را در مسیرهای لوله کشی رقم می‌زنند.
بوشن
بوشن قطعه‌ای با سطح داخلی به شکل رزوه است. به این ترتیب برای اتصال به لوله‌هایی که سطح خارجی رزوه‌ای دارند، استفاده می‌شود. این قطعه هم برای اتصال لوله‌های پلاستیکی و هم لوله‌های فلزی کاربرد دارد. البته این بخشی از کاربردهای بوشن است چراکه این قطعه هم انواع مختلفی داشته و هر یک به صورت متفاوتی استفاده می‌شوند. در مجموع انواع بوشن به این ترتیب هستند:
- بوشن روپیچ توپیچ: همان‌طور که می‌توانید از نام آن‌ها حدس بزنید، این نوع بوشن دارای طراحی رزوه‌ای هم در داخل و هم در خارج است. به این معنا که در یک جهت رزوه داخلی داشته و در جهت دیگر رزوه خارجی دارد. به این ترتیب استفاده و کاربرد آن برای افزودن کمی طول به لوله است.
- بوشن ساده: این نوع بوشن برای اتصال دو لوله با قطرهای یک اندازه کاربرد دارد.
- بوشن تبدیل: در صورتی که مهندسین تأسیسات و لوله کشی قصد متصل کردن دو قطعه لوله با اندازه‌ها و قطرهای متفاوت را داشته باشند، از این نوع بوشن استفاده می‌کنند.
علاوه‌بر این موارد، بوشن‌ها در انواع دیگری شامل دنده‌ای و جوشی هم طراحی و استفاده می‌شود. از لحاظ جنس هم دارای انواع فولادی، فورج فولادی و استیل ضد زنگ است.
شیرها
شیرآلات قطعات مهم دیگری از انواع اتصالات لوله کشی هستند. به احتمال زیاد اگر کمی تجربه و تخصص در رشته پایپینگ یا لوله کشی داشته باشید، به خوبی با کاربرد، ساختار و انواع آن آشنا باشید. این قطعات برای کنترل، تنظیم و باز یا بسته کردن جریان آب و سیالات کاربرد دارند. وابسته به نیاز و طراحی لوله هم از انواعی از شیرآلات آبی استفاده می‌شود. این قطعات از لحاظ کاربرد در انواع بدون بازگشت، دریچه گاز و جداسازی هستند.
به طور کلی از آن‌ها برای بازسازی سیستم لوله کشی، کنترل فشار مایعات، کنترل دما و تنظیم دقیق جریان استفاده می‌شود. شیرهای سوزنی، شیرهای توپی و شیرهای پروانه‌ای هم مدل‌های دیگری هستند که بر اساس طراحی خود تقسیم‌بندی می‌شوند.
سه راهی
اتصالات سه راهی از رایج‌ترین تجهیزات و انواع اتصالات لوله کشی هستند. این قطعات همچنین با عنوان اتصالات تی هم شناخته می‌شوند چراکه از لحاظ طراحی ظاهری مشابه یک تی انگلیسی هستند. به طور خلاصه از این قطعه برای تقسیم و یا تغییر جهت جریان آب و مایعات لوله کشی استفاده می‌شود. گاهی حتی برای ترکیب کردن جریان هم کاربرد دارد. از این رو این قطعه هم در انواع گوناگونی طراحی می‌شود که برخی از آن‌ها به این شرح هستند:
- سه راهی ۴۵ درجه‌ای: این سه راهی برای ایجاد شاخه یا انشعاب در زوایای ۴۵ درجه‌ای کاربرد دارد. به عبارتی دیگر این سه راهی که با عنوان مدل جانبی هم شناخته می‌شود، یک شاخه در زاویه ۴۵ درجه دارد و برای کاهش تلاطم جریان استفاده می‌شود.
- سه راهی قائم: این سه راهی برای ایجاد انشعاب یا شاخه‌های دیگر از مسیر لوله کاربرد دارد. به عبارتی در صورتی که به ایجاد انشعاب از لوله‌هایی با زاویه ۹۰ درجه نیاز باشد، از این سه راهی استفاده خواهد شد.
- سه راهی تبدیل: این مدل هم کاربرد مشابهی به مدل قبلی دارد. در صورتی که به ایجاد انشعاب یا شاخه از دو لوله با یک قطر و اندازه باشد، سه راهی تبدیلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- سه راهی کاهنده و مستقیم: مدل مستقیم برای کاربرد در جاهایی است که قطر لوله و قطر انشعاب یکسان هستند. مدل کاهنده اما برای جاهایی است که قطر این دو متفاوت بوده و انشعاب قطر کمتری داشته باشد.
چهار راهی
همان‌طور که از نام آن‌ها مشخص است، چهار راهی‌ها قطعاتی هستند که می‌توانند مسیر لوله کشی را به چهار جهت هدایت کنند یا کاربردهای مشابهی داشته باشند. این قطعات به دلیل شکل ظاهری و طراحی خود با عنوان کراس یا صلیب هم شناخته می‌شوند. در نتیجه اگر نام قطعه کراس در سیستم لوله کشی به گوش شما خورد، منظور قطعات چهار راهی است. در واقع در اغلب موارد از این قطعات برای چنین اهدافی استفاده می‌شود:
- چهار راهی می‌تواند برای تقسیم کردن مسیر آب یا سیالات به چهار جهت مختلف استفاده شود.
- چهار راهی می‌تواند برای تبدیل کردن چهار جهت و مسیرهای مختلف لوله کشی و هدایت آن‌ها به یک جهت استفاده شود.
البته با وجود این موارد، استفاده و کاربرد این قطعه نسبت به سایر قطعات انواع اتصالات لوله کشی بسیار کمتر و محدودتر است. در نتیجه تنها در سیستم‌های خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دوشاخه
بسیاری از قطعات قبلی دارای کاربردهای مشابهی همچون تغییر جهت، تغییر اندازه و یا اتصال لوله‌ها به یکدیگر در جاها و اشکال مختلف بودند. دوشاخه نسبت به این قطعات مذکور متفاوت‌تر و با کاربرد متفاوت‌تری است. از این قطعه در جاهایی استفاده می‌شود که به مسدود کردن یا بستن انتهای اتصالات نیاز باشد.
در واقع دوشاخه نوعی درپوش برای لوله‌ها است که ضد آب بوده و در برابر ضربه و گرد و غبار هم مقاومت نشان می‌دهد. به این ترتیب در جاهایی که به بستن مسیر سیستم لوله کشی نیاز باشد، استفاده شده و با مقاومت بالا از آسیب دیدن این سیستم جلوگیری می‌کند. این قطعه به طور معمول دارای جنس پلاستیکی و گاهی هم فلزی است. طراحی و جنس آن از ایجاد نشتی هم جلوگیری خواهد کرد.
درپوش
درپوش‌ها از دیگر قطعات رایج به حساب می‌آیند و در عین حال از ساده‌ترین تجهیزات در میان انواع اتصالات لوله کشی هستند. این قطعات در دو نوع چهار گوشه و شش گوشه رواج زیادی دارند و هر یک از این دو نوع هم در جاهای مختلفی به کار می‌روند. برای مثال درپوش چهار گوشه اغلب برای بستن مسیر و لوله‌هایی با قطر کم مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حالی که اگر قطر لوله بیشتر و بزرگتر باشد، از درپوش شش گوشه استفاده خواهد شد.
تبدیل لوله آب
تبدیل‌های لوله‌ها یا کاهنده‌های لوله از پرکاربردترین و مهمترین تجهیزات در صنعت پایپینگ به حساب می‌آیند. این قطعات انواع گوناگونی دارند. هر یک از این انواع هم در جای متفاوتی و با هدف متفاوتی استفاده می‌شوند. استفاده از تبدیل مناسب تکمیل کردن یک سیستم لوله کشی را بهتر و راحت‌تر می‌کند.
از کاربردهای اصلی و مهم آن‌ها می‌توانیم به مواردی همچون بیشتر یا کمتر کردن قطر لوله‌ها، جلوگیری از کم شدن فشار و در مجموع بهتر کردن جریان اشاره کرد. به طور کلی می‌توانیم انواع تبدیل یا کاهنده را در دو دسته مدل‌های هم مرکز و مدل‌های غیر هم مرکز تقسیم‌بندی کنیم:
- مدل‌های هم مرکز: این مدل که با عنوان هم محور هم شناخته می‌شوند. در طراحی آن‌ها مرکز هر دو جهت قطعه یکی است. در واقع در این قطعه یک قطر کوچک و دیگری بزرگ بوده و با وجود این، مرکز این قطرها یکسان طراحی شده است. زمانی که در سیستم لوله کشی به به هم مرکز کردن یک لوله کوچک و یک لوله بزرگ نیاز باشد، این قطعات مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- مدل‌های غیر هم مرکز: این مدل برای جاهای خاصی کاربرد داشته و به اندازه مدل هم محور استفاده نمی‌شود. در این قطعه مرکز قطرها یکسان نیست و با توجه به این ویژگی برای جاهایی همچون نیاز به جلوگیری از به وجود آمدن حفره‌های هوا و غیره استفاده می‌شود.
لوله دو سر رزوه
این قطعه نوعی لوله با طراحی خاص برای متصل کردن قطعات است. طراحی این لوله به شکلی است که هر دو جهت آن به صورت رزوه‌ای می‌باشد. به این ترتیب می‌تواند به راحتی دو لوله یا شلنگ را به یکدیگر متصل کند.
انواع اجناس اتصالات لوله کشی
تمامی موارد مذکور در خصوص انواع اتصالات پایپینگ بر اساس نوع طراحی، ساختار، کاربرد و موارد استفاده بودند. حال می‌توانیم این انواع را بر اساس جنس بدنه هم در این ۱۵ مورد خلاصه کنیم:
- پلی اتیلن
- چدن
- کربن
- تیتانیوم
- آلومینیوم
- برنج
- فولاد
- نایلون
- کربن
- برنز
- تفلون
- پلی پروپیلن
- سرامیک
- بتن
- الاستومر
در مجموع توجه داشته باشید که به همان اندازه که استفاده و انتخاب صحیح قطعات و تجهیزات از لحاظ کاربرد و محل استفاده مهم است، انتخاب یک جنس باکیفیت و خرید آن از فروشگاه یا برندی معتبر هم اهمیت دارد.
جمع‌بندی
در این مطلب به بررسی انواع اتصالات لوله کشی به همراه مدل‌های گوناگون، کاربرد، محل استفاده و ساختار هر یک پرداختیم. اغلب سیستم‌های لوله کشی به این قطعات و بسیاری از تجهیزات دیگر از جمله لوله‌های باکیفیت نیاز دارند. در انتها استفاده از هر یک از آن‌ها به پروژه، فشار، دما و موارد دیگری تحت نظر مهندسین بستگی دارد.
در انتها باید یادآور شد که کیفیت این اتصالات به برند تولید کننده نیز بسیار وابستگی دارد. اگر به سراغ برندی نظیر آهارکو بروید که سال‌ها در زمینه تولید و عرضه محصولاتی نظیر اتصالات و شیرآلات آبی فعالیت دارد، می‌توانید از کیفیت نهایی محصول، اطمینان حاصل نمایید.